Wyprawy naukowe dla entomologa to w pewnym sensie urzeczywistnienie marzeń o podróżach w nieznane i zrealizowanie potrzeby kontaktu z przyrodą. To jednak przede wszystkim zaplanowane badania naukowe, którym oprócz zmęczenia poruszaniem się po trudnym terenie, towarzyszą wspaniałe chwile obcowania z naturą.

Takie uczucia towarzyszą oczywiście entomologom badającym środowiska naturalne, których w Europie nie pozostało już zbyt wiele. Tak też jest w przypadku naszych wypraw na ukraińskie Zakarpacie, najcieplejszy rejon Ukrainy graniczący ze Słowacją, Węgrami i Rumunią. Zespół naukowców z Katedry Entomologii i Ochrony Środowiska z inicjatywy prof. dr. hab. Janusza NOWACKIEGO realizuje badania nad wybranymi grupami owadów zasiedlających kserotermiczne zbocza „Czarnej Góry”. To już od około 10 lat wspinamy się na strome zbocza jednego z najdalej wysuniętych na południe Zakarpacia starych wulkanów (wysokość 565 m. n.p.m.). U podnóża góry wije się rzeka Tisa oraz znajduje się miasteczko Vinogradov. Przyrodniczo jest to miejsce tak wyjątkowe, że stanowi fragment rezerwatu biosfery „Carpathian Biosphere Reserve”. O egzotyce tego, oddalonego zaledwie o 1000 km drogi od Poznania, punktu na mapie świadczy bogata roślinność „Czarnej Góry”. Stwierdzono tu występowanie ponad 400 gatunków roślin naczyniowych, wśród nich aż 24 z Czerwonej Księgi.  Można tu spotkać takie gatunki jak: kłokoczka południowa (Staphylea pinnata), żarnowiec austriacki (Cytisus austriacus) oraz bardzo rzadki dla Karpat gatunek - wiśnia karłowata (Cerasus fruticosa). Wśród drzew odnotowano również 6 gatunków dębów (Quercus spp.) oraz klon tatarski (Acer tataricum). Na miejscach niezalesionych, na stromych zboczach rosną liczne rośliny naskalne. Na jednej z wysoko wyniesionych łąk rośnie nawet ostnica (Stia sp.). 

Równie bogaty jest świat zwierząt. Występuje tu m.in.: jaszczurka zielona (Lacerta viridis), salamandra plamista (Salamandra salamandra), a z owadów choćby liczne populacje ciepłolubnej modliszki zwyczajnej (Mantis religiosa) czy jelonka rogacza (Lucanus cervus). 

Cóż jest przedmiotem naszych badań? Oczywiście owady. Prof. dr hab. Janusz NOWACKI z dr. inż. Romanem WĄSALĄ prowadzą badania nad motylami nocnymi z nadrodziny sówek (Noctuoidea), dr hab. Marek BUNALSKI wraz z dr. inż. Pawłem SIENKIEWICZEM zajmują się chrząszczami (Coleoptera), a dr hab. Krzysztof GÓRECKI z przywożonego materiału opracowuje chruściki (Trichoptera). W badaniach od samego początku uczestniczy i bardzo nam pomaga od strony organizacyjnej i terenowej dr hab. Piotr ZYDLIK. 

Jak gromadzimy materiał badawczy? Zależy to rzecz jasna od badanej grupy owadów. Jednak najbardziej wysiłkową metodą są nocne odłowy na światło. Sprzęt w postaci generatora prądotwórczego, ekrany i lampy, wcześniej zbadanym dojściem, wnosimy możliwie najbliżej interesujących nas środowisk i tam zostajemy już do późnych godzin nocnych, a czasem do samego rana. Po ustaniu lotu sówek, chruścików i chrząszczy ostrożnie wracamy rozświetlając sobie drogę latarkami czołowymi. Aby zwiększyć naszą skuteczność i odławiać interesujący nas materiał bezpośrednio w określonym typie środowiska posługujemy się samołówkami świetlnymi. Są to niewielkie urządzenia z lampą emitującą promienie UV, wiaderkiem, do którego wpadają owady i zasilającym lampę akumulatorem. Rozstawiamy te urządzenia wieczorem, by ponownie po nie pójść rano z nadzieją na udane odłowy. Rzadko zdarzają się odłowy „bez wysiłku” – to wtedy gdy zajmujemy się akurat środowiskami u podnóża „Czarnej Góry”, gdzie można to robić podjeżdżając samochodem lub nawet bezpośrednio z kwatery gdzie nocujemy. Jako ciekawe efekty naszych badań można wymienić stwierdzenia kilku gatunków owadów wcześniej nie wykazywanych z Ukrainy oraz wiele gatunków nowych dla Zakarpacia.

Podczas naszych wyjazdów staramy się też poznawać bliższą lub dalszą okolicę. Pozwala to na poznanie miejscowej specyfiki. Stąd wiemy, że na Zakarpaciu produkuje się znaczne ilości papryki, wyplata najlepsze na Ukrainie kosze i meble wiklinowe oraz uprawia się winorośl, z której produkuje się doskonałe wina. 

dr inż. Paweł SIENKIEWICZ, dr inż. Roman WĄSALA, dr hab. Piotr ZYDLIK

Katedra Entomologii i Ochrony Środowiska 

Wydział Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu

Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu

•